Η κατανόηση της θέσης του «άλλου»
Robert Havell Snr, View of London Taken from Greenwich Park
Του Νίκου Τσούλια
Πόσες και πόσες φορές δεν αναλογιζόμαστε ότι δεν μας κατανοούν οι άλλοι, πόσες και πόσες φορές δεν μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί δεν είναι δυνατή η ουσιαστική συνεννόησή μας με τους άλλους μένοντας με μια πικρή γεύση γι’ αυτή την αδυναμία, την αδυναμία των άλλων. Σπάνια έως πολύ σπάνια δεχόμαστε ότι μπορεί αυτό το έλλειμμα αδυναμίας συνεννόησης να οφείλεται στη δική μας πλευρά και επίσης σπάνια έχουμε στοχαστεί πού οφείλεται η εκτεταμένη εικόνα της μη συνεννόησης των ανθρώπων.
Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι καθόλου μυστήρια και έχουν την εξήγησή τους. Και η εν λόγω εξήγηση είναι προσιτή στον καθένα μας αρκεί να υπάρχει καλή διάθεση, διάθεση αυτοκριτικής αλλά και δυνατότητα στοχασμού. Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.
Η αδυναμία συνεννόησης μπορεί να αφορά την έννοια του συμφέροντος οπότε το όλο σκηνικό αποκτά άλλες διαστάσεις και γίνεται πιο σύνθετο, μπορεί όμως να αφορά και μια θεωρητική συζήτηση χωρίς ιδιαίτερες επιπτώσεις σε καμιά πλευρά. Ισχυρίζομαι, δηλαδή, ότι η εν λόγω αδυναμία δεν είναι μόνο αδυναμία ηθελημένης σκοπιμότητας αλλά και αδυναμία ουσιαστικής ανάλυσης μιας όψης της πραγματικότητας. Και αυτό είναι ένα πολύ βασικό πρόβλημα. Υπάρχει ένα εμπόδιο για την κατάκτηση εκείνων των ερμηνευτικών εργαλείων που είναι κάθε φορά απαραίτητα για την πλήρη και σαφή εξήγηση μιας κατάστασης. Είναι το εμπόδιο της έλλειψης ουσιαστικού στοχασμού και αναστοχασμού του ανθρώπου. Δυστυχώς η γενικότερη ελλιπής παιδεία μας και προπάντων η ημιμάθειά μας δεν μάς επιτρέπουν να σκεπτόμαστε ελεύθερα και ανεξάρτητα.
Και η μορφωτική ελλειμματικότητα οδηγεί τον άνθρωπο σε μια λογική οχύρωσης γύρω από την όποια πρωτόλεια σκέψη του, χωρίς να έχει την πνευματική ελευθερία να συμμεριστεί ή και να αποδεχτεί την άποψη του άλλου. Η οχύρωση αυτή είναι αποτέλεσμα όχι μόνο ελλείμματος παιδείας αλλά και ελλείμματος αυτοπεποίθησης, μετριοπάθειας και συναινετικού πνεύματος. Ο άνθρωπος που έχει έστω κάποια σημαντικό ποσοστό αυτογνωσίας, που έχει κατακτήσει ένα σημαντικό μέρος πνευματικής ελευθερίας, που γνωρίζει ότι η πραγματικότητα δεν είναι μια νοητική σύλληψη του κάθε ατόμου, που αντιλαμβάνεται ότι η αλήθεια δεν είναι προνόμιο μιας υποκειμενικής σύλληψης αλλά εν πολλοίς κοινωνική κατασκευή, πάντα έχει το θάρρος να απορρίψει τη δική του κατ’ αρχή άποψη, πάντα έχει την επίγνωση ότι η εμβάθυνση στην άποψη του άλλου είναι προς όφελος του εαυτού του και όχι προς ζημία του.
Η αδυναμία συνεννόησης είναι ουσιαστικό στοιχείο αναστολής της ανάπτυξης των ανθρώπινων και κοινωνικών σχέσεων, είναι ομολογία αδυναμίας συνύπαρξης και συμβίωσης με τους άλλους. Αλλά πώς μπορούν να δομηθούν οι μικροκοινωνίες και οι κοινότητες των ανθρώπων όταν χάνεται εξ αρχής το εργαλείο της συνεννόησης; Σε αυτό το σημείο σαφώς και βρισκόμαστε ενώπιον αδιεξόδου. Αν μάλιστα συνυπολογίσουμε και την πολύ απλή σκέψη ότι το να ρίχνουμε την ευθύνη της ασυνεννοησίας στον άλλον, δημιουργούμε έναν φαύλο κύκλο, αφού η έννοια του «άλλου» είναι μια επινόηση ανέξοδης δικαιολογίας, γιατί και ο άλλος επίσης για τον «άλλο» μιλάει!
Η αίσθηση και συχνά η βεβαιότητα ότι οι άλλοι δεν μάς καταλαβαίνουν προκαλεί ρηγματώσεις σε κάθε προσπάθειά μας για αυτογνωσία και ετερογνωσία. Επιπρόσθετα υπάρχει και μια άλλη μεθοδολογική προσέγγιση. Μήπως η δυνατότητα κατανόησης της θέσης του άλλου συνδέεται με τη γενικότερη κουλτούρα μας και με το ποιόν του χαρακτήρα μας. Μήπως, δηλαδή, αυτό το πεδίο της αλληλοκατανόησης (γιατί τελικά περί αυτού πρόκειται) είναι πεδίο ουσιαστικής πνευματικής άσκησης και αρτίωσης του εαυτού μας, αφού – ούτως ή άλλως – ο άνθρωπος δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς τον άλλον άνθρωπο, αφού ο εαυτός μας δεν είναι τα σύνορα του κόσμου μας, αφού οι σχέσεις μας είναι αυτές που προσδιορίζουν και το αρτιωμένο είδωλό μας;
Είναι πολύ όμορφο να κατανοούμε τη θέση του άλλου. Μάς καλλιεργεί μια όμορφη ψυχολογική διάθεση για προσφορά στη ζωή, για μεγαλύτερη συμμετοχή στη ζωή. Μάς δίνει τη δυνατότητα να σκεπτόμαστε πιο σφαιρικά και πιο ολοκληρωμένα, άρα και πιο σωστά. Και μια τέτοια τεχνική της σκέψης μας μόνο οφέλη μπορεί να προσκομίζει στον εαυτό μας. Όταν ακόμα και σε μια διαδικασία ενός διαλόγου που δεν εμπεριέχει κάποιες όψεις στενού συμφέροντος – οι οποίες τελικά και μας παγιδεύουν σε μια ουσιαστική συζήτηση -, ενός διαλόγου θεωρητικού χαρακτήρα, δεν μπορούμε να συμμεριστούμε έστω εν μέρει τις απόψεις του άλλου, αυτό σημαίνει αδυναμία σκέψης και ουσιαστικού συλλογισμού και μάλλον πρέπει να μας απασχολεί πιο έντονα. Αλλά και όταν η έννοια του δίκιου σε μια διαμάχη συμφερόντων χάνεται τόσο εύκολα και απλώς η κάθε πλευρά επιδίδεται σε μονολόγους χωρίς ουσία, και τότε είναι μια ήττα μας, ακριβώς γιατί εμφανίζεται το πρόβλημα της έλλειψης μετριοπάθειας και συμβιβασμού, στοιχεία που είναι τόσο απαραίτητα στην καθημερινή ζωή μας.
Η ζωή μας είναι ένα σκηνικό συνεννόησης και διαλόγου με τους άλλους ανθρώπους, είναι ένα θέατρο συνύπαρξης και αλληλοεπίδρασης. Η αναζήτηση του νοήματος της ζωής δεν βρίσκεται μονομερώς «μέσα μας», στον βαθύτερο πυρήνα της αυτογνωσίας μας αλλά και (κυρίως) στις ανθρώπινες σχέσεις μας. Στις σχέσεις μας αυτές θα εκφράσουμε την αγάπη μας, τον έρωτά μας, τη φιλία μας, την αλληλεγγύη μας και την προσφορά μας. Και τελικά σ’ αυτές τις σχέσεις μας θα εκφραστεί ο εαυτός μας με το πιο άρτιο τρόπο, εκεί θα γευτούμε τη χαρά της πληρότητας της ζωής μας και της ολοκλήρωσης του εαυτού μας.
Robert Havell Snr, View of Westminster Abbey and St. Margaret’s Church
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου